Maria Gudro-Homicka
Pedagogika oczekiwań dziecka pojawia się już w latach 90. XX wieku w koncepcji wychowania przedszkolnego i nauczania wczesnoszkolnego pana prof. Ryszarda Więckowskiego.[1]Podstawą rozważań na temat wychowania dziecka jest poziom rozwoju współczesnego dziecka w wieku przedszkolnym, biorąc pod uwagę drogę rozwoju i mechanizmy psychospołeczne kształtujące ten rozwój. Jednym z najważniejszych wskaźników rozwoju dziecka jest aktywność. Zatem określenie poziomu aktywności dzieci w różnym wieku będzie równocześnie określeniem poziomu ich rozwoju. Istotą rozwoju jest między innymi przechodzenie dziecka od etapu aktywności spontanicznej do etapu kierowania własną aktywnością. Aby więc wychowanie w przedszkolu miało wpływ na rozwój dziecka, powinno zwrócić szczególna uwagę na: organizację, programowanie pracy wychowawczo-dydaktycznej oraz metod pracy z dzieckiem. Na etapie okresu przedszkolnego w rozwoju dziecka można wyróżnić cztery typy aktywności:
– poznawczą- zwrócenie uwagi na zagadnienie myślenia symbolicznego, na język mówiony i pisany
– emocjonalno-ekspresyjną – ruch, rytmika, rysowanie, malowanie, wycinanie, rzeźbienie w modelinie itp.
– emocjonalno-społeczną – interakcje dziecko-dziecko, dziecko-rodzice, dziecko -nauczyciel
– psychomotoryczną – koordynacja wzrokowo-ruchowa, ruch z ruchem, mimika z mówieniem.
Już w latach 90. XX wieku p. prof. Ryszard Więckowski mówił, że aktywność dziecka jest tematem wiodącym. Jednak podniesienie jakości wychowania i kształcenia małego dziecka wymaga przezwyciężania tzw. ,,progów dydaktycznych”. Badania na ten temat pozwoliły na określenie koncepcji programowej i organizacyjnej etapu przejściowego między przedszkolem a klasą pierwszą szkoły podstawowej. Ten etap przejściowy nazwany został oddziałem zerowym. Poziom aktywności dzieci na etapie wychowania przedszkolnego określają czynniki biopsychiczne, pedagogiczne, środowiskowe.
Na przestrzeni zmian edukacyjnych pedagodzy, naukowcy zastanawiali się, co jest ważniejsze w rozwoju dziecka w przedszkolu i w klasach I-III, jak i w dalszej edukacji: swoboda czy przymus. Co to znaczy w praktyce przedszkolnej i szkolnej? ,,Przymus” w sensie semantycznym sprowadza się do wywierania przez przedszkole i szkołę, nauczycieli, rodziców nacisku, presji, aby dzieci uzyskały założone programowo osiągnięcia. ,,Swoboda” oznacza zaś pełną niezależność dzieci i uczniów oraz ich pełną samodzielność. Indywidualność dziecka/ucznia połączona z kulturą stanowi wykształcenie. W związku z tym można mówić o programie zewnętrznym i programie wewnętrznym. Program zewnętrzny tworzą nauczyciele, wychowawcy, rodzice. Program wewnętrzny to program tworzenia samego siebie. Co to znaczy w praktyce? Chodzi o to, aby program zewnętrzny wpłynął na uwewnętrznienie programu, np. ustalone przez dorosłych normy społeczne dziecko przyjmuje jako narzucone, lecz po pewnym czasie uznaje je jako własne. W pedagogice, w obecnych dokumentach oświatowych, często używane jest pojęcie ,,kształtowanie”, czyli pedagogika ,,rzeźbienia”, a więc działania wspomagające rozwój dziecka, stymulowanie rozwoju, ujawnianie jego możliwości rozwojowych i działania wspomagające ich bezkolizyjny przebieg. Wybierając koncepcję pracy z małymi dziećmi, z dużymi też, musimy uświadomić sobie, czy chcemy rzeźbić, czy spełniać oczekiwania dzieci – nastawienie na udzielanie dziecku pomocy w jego własnym możliwie optymalnym rozwoju. Powinno więc zniknąć z języka pedagogiki pojęcie ,,realizacja programu”. To nie jest główne zadanie nauczyciela. Nauczyciel powinien przede wszystkim rozwijać dziecko, stosując różnorodność środków, w tym i programu. Nauczyciel pracuje z dziećmi przy pomocy programu, interpretuje go w celu rozwoju całościowego dziecka, dostosowuje do potrzeb, zainteresowań i możliwości dziecka.
Należy też zlikwidować pojęcie ,,dojrzałości przedszkolnej, szkolnej”. Cały bowiem potencjał nauczycieli skupiony jest na tym, aby przygotować dzieci do szkoły. A według p. Prof. Ryszarda Więckowskiego, ,,szkoła powinna być dojrzałą do przyjęcia małego dziecka”.
Kolejna teza Profesora. ,,W pedagogice przedszkolnej i wczesnoszkolnej nie należałoby mówić o ,,obowiązku szkolnym”, ale o prawie dziecka do uczestnictwa w dobrze funkcjonującym systemie edukacyjnym”.[2] Obowiązek to przymus, natomiast prawo do nauki uwzględnia podmiotowość dziecka. Kolejny problem, na który należy zwrócić uwagę to ,,wyrównywanie startu szkolnego”. Do czego nauczyciele, dyrektorzy, poradnie, samorządy mają wyrównywać? Każde dziecko ma indywidualną drogę swojego rozwoju i nie można hamować rozwoju jednego dziecka dla ,,zrównania” go z innymi lub też odwrotnie.
W podobny sposób porównywani są nauczyciele, których pracę ocenia się po efektach wychowanków.
Biorąc pod uwagę oczekiwania dziecka w procesie edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej, należy zwrócić uwagą na metody pracy z dziećmi w edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej. Od 1999 roku, od kolejnej reformy, rynek oświatowy i wydawniczy zapełniony był poradnikami, literaturą na temat aktywizujących metod nauczania. Czy każda z nich była metodą i to metodą aktywizującą, czy tylko sposobem, techniką?. Co aktywizowała? Jak wpływała na fizyczny, emocjonalny, społeczny i poznawczy rozwój dziecka?
Co to jest metoda? Metoda to sposób stosowany świadomie i mogący być wielokrotnie, a nie jednostkowo wykorzystany w działaniu. Metoda to czynności wspierania aktywności edukacyjnej dziecka/ucznia. [3]
To metody oparte na oczekiwaniach i wzorcach. W takim rozumieniu metody nauczyciel w procesie edukacyjnym stymuluje, wspiera powstawanie oczekiwań poznawczych uczniów i pomaga im w ich osiąganiu.
Ze wzglądu na sposób wspierania aktywności edukacyjnej dziecka/ucznia można podzielić metody na dwie grupy?( przypis 4 tenże)
- Metody informacyjne – nauczyciel wspiera aktywność edukacyjną informacją
- Metody heurystyczne – w toku lekcji nauczyciel wskaże pewną nieokreśloność, w rzeczywistości poznawanej, niezgodną z dotychczasowym zasobem doświadczeń, wymagającą aktywnego i samodzielnego wysiłku. Metody heurystyczne, wspierające działania edukacyjne dzieci/uczniów tworzą swoiste sytuacje nieokreślone, nieznane uczniom, budzą swoisty niepokój poznawczy, powodują swoisty dysonans poznawczy, wymagający redukcji przynoszącej ulgę czy zadowolenie. Stosowanie metody heurystycznej wymaga aktywności twórczej dziecka.
W obliczu powyższych rozważań promujących aktywny udział dziecka/ucznia w procesie wychowania i nauczania należy odwołać się do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego dla przedszkoli, oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych oraz innych form wychowania przedszkolnego.
Autorzy założyli jeden cel: ,,Celem wychowania przedszkolnego jest wsparcie całościowego rozwoju dziecka. Wsparcie torealizowane jest przez proces opieki, wychowania i nauczania-uczenia się, co umożliwia dziecku odkrywanie własnych możliwości, sensu działania oraz gromadzenie doświadczeń na drodze prowadzącej do prawdy, dobra, piękna, w efekcie takiego wsparcia dziecko osiąga dojrzałość do podjęcia nauki na pierwszym etapie edukacji.
Wśród 17 zadań przedszkola przeważają zadania rozwijające aktywność twórczą dzieci, wzmacniające poczucie własnej wartości, indywidualność, oryginalność dziecka oraz potrzeby tworzenia relacji osobowych i uczestnictwa w grupie, przygotowanie do rozumienia emocji, uczuć własnych i innych ludzi.
W powyższe oczekiwania podstawy Programowej MENu w aktywny rozwój dziecka poprzez działanie wpisuje się angielska metoda nauczania wychowująco-dydaktyczna – drama, o której będzie mowa w tym artykule.
O dramie mówi się w Polsce od prawie 40 lat. W latach 80. XX wieku
Halina Machulska, aktorka Teatru Ochoty w Warszawie, po raz pierwszy zaprosiła angielskich specjalistów dramy na spotkanie z polskimi nauczycielami, aktorami, psychologami.
Od tego momentu angielscy pedagodzy dramy byli częstymi gośćmi Teatru Ochoty. Prowadzili kursy dramy I i II stopnia, uczestniczyli w konferencjach dramy.
Wielu nauczycieli ukończyło kursy, otrzymali certyfikaty, próbowali i próbują stosować dramę w pracy wychowawczej i dydaktycznej z dziećmi i młodzieżą na różnych etapach kształcenia.
Na uczelniach powstaje przedmiot- Edukacja przez dramę.
W latach 90. XX w. nauczyciele kojarzyli dramę z teatrzykiem szkolnym. Obecnie uczestniczący w kursach nauczyciele nie mają wątpliwości, że drama jest metodą wychowującą, a także wspomagającą nauczanie różnych przedmiotów, np. języka polskiego, historii, przyrody, sztuki, nauczania zintegrowanego. Trzeba jednak mocno podkreślić.
Drama to nie teatr.
Drama jest metodą:
– całościowego, wszechstronnego rozwijania osobowości,
– przygotowania do życia w społeczeństwie,
– odkrywania, rozwijania i kształcenia uzdolnień artystycznych,
– kształcącą umiejętności wymowy, rozmowy, dyskusji, czytania i słuchania, odczytywania przenośnego znaczenia słów.
Jak zdefiniować dramę? Jeśli nie teatr to co, jeśli nie zabawa, to co? Drama to bycie w roli w określonej przestrzeni fikcyjnej, próba rozwiązywania problemów innych ludzi ( z innego miasta, z innej ulicy, z innej szkoły), a jednocześnie wzbogacanie własnej osobowości, zaspokajanie osobistych pragnień, dążenie do oryginalności.
Wyraz drama pochodzi z języka greckiego drao – usiłować, coś wykonać, zrobić.
Należy zwrócić uwagę, że oprócz dramy jest metoda psychodramy. Psychodrama pozwala rozwiązywać własne problemy; uczestnicy psychodramy, będąc w roli, rozwiązują własne problemy. Nauczyciele bez specjalistycznego przygotowania nie mogą stosować psychodramy.
Drama jest metodą bezpieczną ze względu na emocje dziecka; można z powodzeniem stosować tę metodę w każdej sytuacji wychowawczej i dydaktycznej. Wymaga jednak gruntownego przygotowania nauczyciela.
Drama to jedyna metoda wychowania i nauczania, która w swej istocie zainteresowana jest indywidualnością ucznia, pozwala poznać go dogłębniej, określić jego zdolności, zainteresowania, potrzeby. Powoduje zmiany w wychowankach szybciej niż inne metody wychowania i nauczania, wzmacnia emocjonalnie, psychicznie uczniów nieśmiałych, pracujących wolniej, zagubionych. Angielscy specjaliści dramy mówią, że kilka minut dramy może więcej zmienić w dziecku niż wiele godzin pogadanek dydaktycznych. Może zmienić, ale nie musi, bowiem nie ma jednej, jedynej metody skutecznej w każdej sytuacji wychowawczej i dydaktycznej.
Ważny jest fakt, że drama kształci postawy uczniów, uczy współpracy w grupie, empatii, tolerancji, szacunku, odpowiedzialności, dobra, miłości, eliminuje stres, uczy panowania nad emocjami, wyzwala pozytywne emocje, pozwala wychodzić poza schematy myślenia, uczy twórczego myślenia, podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji, negocjowania, obala stereotypy, uczy komunikacji, jest pomocna w eliminowaniu stresów, rozładowuje agresję.
Należy zwrócić uwagę, że nauczyciel dramy nie narzuca własnego punktu widzenia uczniom, diagnozuje ich wiedzę i postawę, umiejętności, emocje, stwarza warunki do twórczej pracy, zachęca do rozmowy, dyskusji, opiniowania, analizowania, wnioskowania.
Drama jest metodą wychowania i nauczania; ma określone techniki, które są wykorzystywane w różnych sytuacjach wychowawczych i dydaktycznych. Są to techniki słowne, plastyczne, muzyczne, które dają możliwości rozwoju umiejętności uczniom o różnych typach inteligencji, o różnych możliwościach i zróżnicowanym stylu pracy-słuchowcom, wzrokowcom, kinestetykom.
Drama jest metodą, która pozwala uczyć się i przeżywać jednocześnie. Uruchamia zmysły,
rozwija wyobraźnię, wykorzystuje ruch, słowo, emocje i intelekt dziecka.
Techniki dramy w bezruchu, wymagające skupienia:
– Poza- ćwiczenie indywidualne, wymagające ogromnego skupienia, wyciszenia, wyzwolenia emocji. Gdy pierwszy raz nauczyciel proponuje uczniom, stojącym w kręgu, tę technikę,
zachęca, by uczniowie stanęli tyłem do koła. Następnie, na znak nauczycielki, np. klaśnięcie w dłonie, sygnał podany bębenkiem, trąbką, stają twarzą do koła w pozie.
Przykład: Przybierając pozę, pokażcie dziecko szczęśliwe. dziecko z problemem, problemy współczesnych dzieci. Te polecenia dotyczą sytuacji rzeczywistych, następnie można przejść do pojęć, uczuć., np.: Pokażcie w pozie smutek, gniew, miłość itp.
– Rzeźba – uczniowie pracują w grupach dwuosobowych. Ustalają, kto jest rzeźbiarzem, a kto tworzywem, umawiają się, jak ma wyglądać rzeźba, negocjują, czy rzeźbiarz pozwala współpracować rzeźbie ze sobą, czy jest apodyktyczny.
Przykład. Połączcie się w pary i wykonajcie rzeźbę przedstawiającą bohatera baśni, dziecko z problemem, odrzucenie.
Uczniowie przez 1-2 minuty rozmawiają, jak wykonać zadanie, w końcowej fazie widoczna jest rzeźba (postać nieruchoma), a rzeźbiarz stoi obok, prezentuje rzeźbę, opowiada o niej. Rzeźbę można ożywić, wtedy sama wyrazi, co robi w danym momencie, jak się czuje.
– Żywy obraz (obraz bez ruchu) – wymaga pracy większej grupy, od 2 do 6 osób. Grupa wspólnie podejmuje decyzję, jak zadanie wykonać . W efekcie powstaje nieruchomy obraz. Wszyscy w grupie biorą udział w zadaniu.
Przykład: Odliczcie do 5. Jedynki, dwójki, trójki, czwórki, piątki łączą się w grupy. W grupach wykonajcie obraz domu rodzinnego Czerwonego Kapturka, obraz przedstawiający miłość, tolerancję itp..
– Stop-klatka – technikę tę stosuje się na lekcjach i zajęciach poświęconych edukacji filmowej; uczniowie w grupach przygotowują scenkę filmową, prezentują, na znak nauczycielki zatrzymują się w stop- klatce, mówią, kim są w roli, co robią, co czują. Można przesunąć film do przodu, cofnąć.
Przykład: Utwórzcie grupy pięcioosobowe. Przedstawcie scenę z życia Kopciuszka. Zatrzymajcie obraz. Odpowiedzcie na pytania: kim jesteś? (w roli), co teraz robisz?, dlaczego tak postępujesz?, skąd wiesz, dlaczego tak należy postąpić?, co jest dla ciebie ważne w związku z tą rolą (jaka jest twoja filozofia życia)?
– Fotografia – technika podobna do żywego obrazu, stosuje się ją w innej sytuacji edukacyjnej.
Przykład: Utwórzcie grupy czteroosobowe, pokażcie fotografię z albumu rodzinnego Kopciuszka
– Film – kontynuacja stop-klatki. Na znak nauczyciela uczniowie ożywiają obraz, pokazują, co mogło się wydarzyć 2 godziny później, godzinę wcześniej.
Pozostałe techniki dramy wymagają ruchu, słowa.
– Pantomima – technika wymagająca ruchu, bez użycia słów, oparta na ekspresji ciała, wykorzystuje mimikę, gest.
– Scenka improwizowana z tekstem a vista- uczniowie w grupach przygotowują scenkę, np. z życia Calineczki, co się wydarzyło na ulicy itp. Pokazują początek akcji, rozwój i punkt kulminacyjny. W ciągu 5-6 minut uczniowie ustalają przestrzeń, role dla siebie, tekst. W dramie tekst jest żywy, tzn. uczniowie tworzą go w ciągu kilku minut, bez wcześniejszego przygotowania. Jest to technika, którą stosuje się przeważnie w klasach starszych szkoły podstawowej, można jednak próbować w klasach I-III po wypróbowaniu technik w bezruchu. W przedszkolu również dzieci pokażą w scence np. zmartwienie grupy dzieci, którym zaginął pies itp.
– Płaszcz eksperta – powołanie grupy ekspertów w celu rozwiązania problemu wychowawczego, społecznego, w celu oceny utworu literackiego itp.
Przykład: uczniowie w roli rodziców, nauczycieli, psychologów, lekarzy, pracowników socjalnych w Urzędzie Miasta dyskutują, jak chronić lasy przed zaśmiecaniem. Małe dzieci także lubią być ekspertami, np. w roli mamy opiekującej się dzieckiem, w roli kierowcy, policjanta, taty itp.
– Technika otwartych myśli (tunel myśli) – co inni myślą o mnie.
Przykład: nauczycielka wchodzi w rolę Kopciuszka, a uczniowie w roli mieszkańców wsi wypowiadają jedno zdanie, wyrażające ich stosunek do bohaterki baśni (w trudne role zawsze wchodzi nauczyciel). Z dziećmi w przedszkolu można też stosować tę technikę w różnych sytuacjach, np. Pani w roli smutnej dziewczynki, ponieważ zgubiła ulubioną maskotkę, idzie między dwoma szeregami dzieci, a dzieci w roli jej koleżanki /kolegów pocieszają ją, mówiąc jedno zdanie.
– Rysunek – może być wykonany w grupie, np. stół wigilijny lub indywidualnie, np. każde dziecko/uczeń wchodzi w rolę mieszkańca wsi, w której mieszkała dziewczynka Czerwony Kapturek i rysują jeden element wsi, np. dom, ogród , dzwon, studnia. Po wykonaniu rysunków wspólnie budują wieś. Inny przykład: dzieci rysują filiżankę, kubek, wycinają go i piją kakao, sok na urodzinach koleżanki /kolegi.
Technika ta czasem jest nazywana dramą z papieru, bowiem rysunek stanowi miejsce udramatyzowane, w którym rozegra się drama.
– Drama z obrazu – obraz jest podstawą tworzenia żywego obrazu, rozmowy, dyskusji na temat postaci, odtwarzanie rzeczywistości przedstawionej na obrazie – retrospekcja
Przykład:
Popatrzcie na obraz (scenka rodzinna, scenka podczas przerwy w klasie itp. i odtwórzcie zachowanie postaci z obrazu.)
– Rola – jest podstawową techniką w dramie.
Przykład. Wejdźcie w rolę mieszkańców naszego miasta i spróbujcie zastanowić się, co zrobić, by uchronić dzieci w naszym mieście przed zagrożeniami. Nauczyciel, wchodząc w rolę, mówi do uczniów, np.: gdy wstanę z krzesła, będę burmistrzem, pisarzem, reżyserem, nauczycielem itp.
Podczas zajęć nauczyciel proponuje uczniom jedną lub dwie techniki dramy. Nie wystarczy jednak użyć techniki dramy. Ważne jest, co nastąpi po wykonaniu zadania przez dzieci. Należy omówić zadanie w roli i poza rolą. Gdy uczniowie, np. w pozie pokażą postać literacką, nauczyciel pyta: kim jesteś?, co teraz robisz?, co czujesz?- to są pytania związane z budowaniem roli. Poza rolą uczniowie prowadzą rozmowę, dyskusję na temat motywów postępowania bohatera literackiego czy postaci społecznej, np. dziecka odrzuconego, narkomana, człowieka starszego, a także słowika z baśni, psa wyrzuconego przez właściciela itp.
A więc etapy pracy z techniką dramy są następujące:
1. Przedstawienie sytuacji udramatyzowanej (fikcyjnej) przez nauczyciela – krótko, jasno, z zaciekawieniem, z odpowiednią modulacją głosu w celu wywołania napięcia, nastroju. Na przykład: jesteśmy na ulicy wielkiego miasta. Wejdźcie w rolę mieszkańców tego miasta i powiedzcie, co robią ludzie na ulicy o godzinie 15, 30.
2. Podział na grupy i zaproponowanie techniki dramy. Nauczyciel mówi: Odliczcie do 5, następnie utwórzcie 5 grup – jedynek, dwójek itp. Wykonajcie w grupach żywy obraz, ilustrujący zabawy dzieci podczas długiej przerwy.
3. Przygotowanie się uczniów do wykonania zadania, z wykorzystaniem danej techniki. Nauczyciel proponuje uczniom wykonanie obrazu, rzeźby, scenki improwizowanej i określa czas wykonania, nie więcej jak 3 do 5 minut. Gdy za dużo da czasu, uczniowie zmieniają pomysły, wychodzą z roli.
4. Zaprezentowanie zadania, np. obrazu, czy scenki. Grupy kolejno prezentują się; jedna grupa pracuje, pozostałe oglądają w skupieniu. Ale każda grupa ma prawo zaprezentować się.
5. Omówienie zadania w roli. Jak pisałam wcześniej, gdy uczniowie tworzą pozę, rzeźbę, stop – klatkę, obraz, fotografię, a więc techniki w bezruchu, nauczyciel zadaje pytania: kim jesteś? (w roli), co robisz?, dlaczego tak postępujesz?, skąd wiesz, że należy tak postąpić?, jaka jest filozofia twojego życia (w związku z tą rolą). Te pytania stanowią 5 poziomów zrozumienia i świadomości w tworzeniu obrazów (wg Doroty Heahcofe, angielskiej specjalistki dramy). Pytania pogłębiają rolę, pozwalają uczniom podejmować decyzję, zbudować postać, określić postawę danej postaci, wyjść poza schematy myślenia.
6. Omówienie ćwiczenia poza rolą. Ten etap zajęć obejmuje rozmowę, dyskusję na temat
wykonanego zadania. Uczniowie, np. wykonali obrazy ilustrujące współczesną rodzinę. Po wykonaniu zadania przez wszystkie grupy, uczniowie na forum klasy rozmawiają o problemach współczesnej rodziny, o tym, co zrobić, by pomóc rodzinie. Dzieci w przedszkolu odpowiedzą na 3-4 pytania. Jeśli chodzie o 5.pytanie-filozofie , nauczyciel zapyta”- Powiedziałaś/-eś, że jesteś księżniczką /księciem (pyt.1), jesteś w bibliotece wypożyczasz książeczkę (pyt. 2-3), czytasz książki, aby być mądrym (pyt. 4), a co jest dla ciebie ważne (w związku z tą rolą?) (pyt. 5). Dziecko może powiedzieć: mądre dziecko potrafi wykonać dużo rzeczy, jest szanowane, lubiane, będzie mądrym dorosłym człowiekiem itp. To jest filozofia, dziecko uczy się postaw, samodzielnie myśli. A może jeszcze na tej lekcji nie odpowie na to pytanie, jeszcze nie jest gotowe. Nie szkodzi. Nie wszyscy w tym samym czasie muszą odpowiedzieć na 5 pytań. Ale trzeba próbować po wielu ćwiczeniach dramy zadawać je.
Należy podkreślić, że samo wykonanie techniki dramy nie jest dramą. Niezbędne jest omówienie techniki w celu pogłębienia roli, lepszego poznania postaci, motywów jej postępowania. Warto zwrócić uwagę, czy uczniowie grają, czy wchodzą w rolę.
Przykład: Nauczycielka pyta: Co czuje pies, który zgubił właściciela, co czuje dziecko, które zostaje bez rodziców w szpitalu, co czuje dziecko, które pierwszy raz przyszło do przedszkola? – Wejdźcie w rolę i spróbujcie poczuć to, co czują te osoby.
W tym ćwiczeniu nie chodzi o to, by uczniowie zagrali psa, zachowanie dziecka w szpitalu czy w przedszkolu, ale o to, by przez chwilę poczuli się tą osobą, postacią i zrozumieli, co może czuć inna osoba w takiej sytuacji. W ten sposób uczą się empatii, szacunku, miłości., rozumieją postępowanie i uczucia innych osób.
W dramie jest wiele spontaniczności, nieprzewidzianych sytuacji, odpowiedzi, jednak metoda ta wymaga bardzo dobrego przygotowania nauczyciela zarówno do poznania tej metody jak i zaplanowania poszczególnych zajęć.
Przygotowanie nauczyciela do zajęć z wykorzystaniem dramy polega na:
– ustaleniu celu zajęć, niezależnie od etapu edukacji, miejsca zajęć,
– określeniu treści z programu, zamieszczonych w planie pracy, uwzględnienie korelacji treści programowych przedmiotu i programu wychowawczo-profilaktycznego,
– ustaleniu tematu zajęć,
– ustaleniu miejsca fikcyjnego, w którym rozegra się drama,
– przypisaniu ról dzieciom, uczniom i nauczycielowi (nie może zabraknąć roli dla żadnego dziecka),
– określeniu ważnego wydarzenia, w którym rozegra się drama, np. jest godzina 15, pracownicy wychodzą z zakładu pracy. Co robią dorośli po wyjściu z pracy?
– ustaleniu struktury zajęć i zasad kierowania grupą:
Organizacja lekcji.
- na zajęciach dramy uczniowie stoją lub siedzą w kręgu, wewnątrz którego jest miejsce, w którym rozegra się drama, np. coś się wydarzy, stworzona zostanie przestrzeń w utworze,
- sposobem porozumienia się z uczniami może być klaśnięcie w dłonie, podniesienie kostki do gry w warcaby, np.,. do podziału na grupy, zagranie na organkach, na flecie itp.
- po ćwiczeniu grupowym następuje ćwiczenie indywidualne,
- po ćwiczeniu pełnym emocji ćwiczenie na ,,wykrzyczenie” emocji, np. śpiew, odwrócenie sytuacji – gdy uczniowie mówią o problemach ludzi starszych, należy odmienić sytuacje i stworzyć świat, w którym szanuje się ludzi starszych,
- po ćwiczeniu ,,głośnym” ćwiczenie wyciszające, np. zamknijcie oczy i spróbujcie zobaczyć bohaterkę w określonej sytuacji, wyobraźcie sobie bohaterów utworu w określonej sytuacji.
Przygotowując zajęcia, nauczyciel winien ustalić, w którym momencie przekazuje uczniom ,,władzę”, np. nauczyciel przedstawia uczniom sytuację udramatyzowaną (fikcyjną), wybiera technikę dramy, proponuje ją uczniom, dzieli zespół na grupy i mówi:- Pokażcie w scenie improwizowanej miłość do mamy. W tym momencie przekazuje uczniom władzę; uczniowie podejmują decyzję o sposobie wykonania zadania, ustalają role dla siebie, określają początek i zakończenie, punkt kulminacyjny, tworzą tekst a vista( w starszych grupach).
W dramie ważna jest strategia i konwencja, np. uczniowie wydzierają z papieru kwiat, następnie mówią, z czego wykonali kwiat, np. z metalu, ze złota, z papieru, z bibuły, z kolorowego materiału, z papieru (wykonują kwiat z białej kartki papieru). Kolejna czynność to ożywienie kwiatem postaci z baśni. Strategią jest wydzieranie kwiatu z papieru. Wypowiedź na temat tworzywa, z którego wykonali kwiat, (złoto, bibuła, masa solna, marcepan) i dotykanie kwiatem bohaterów książkowych jest już konwencją dramy.
Drama jest sztuczną sytuacją, toteż uczniowie muszą mieć świadomość, że są w dramie, że pracują i rozwiązują ważne problemy, że uczą się .Muszą wyrazić zgodę na to, co proponuje nauczyciel. A drama pomaga im poznać przestrzenie dotąd nieznane, pozwala poznać motywy postępowania bohaterów literackich i ludzi z problemami. Drama uczy życia.
Przede wszystkim nauczyciel powinien dobrze czuć się w dramie, by uczyć ta metodą i wierzyć, że jego uczniowie nauczyli się czegoś. Powinien wierzyć, że jego uczniowie mają różne talenty i rozwiążą każde zadanie.
Nauczyciel nie narzuca swojego sposobu myślenia uczniom.
Stwarza sytuacje dydaktyczne, wychowawcze, jest konsultantem, ekspertem, ale pozwala też uczniom być ekspertami w wielu dziedzinach. Jest przewodnikiem, jednak uczniowie sami rozwiązują problemy.
Co jest ważne w stosowaniu tej metody. Każdy uczeń pracuje, każdy mówi, czyta, pisze, komunikuje się z drugą osobą, z grupą, podejmuje indywidualne i grupowe decyzje, negocjuje, poszukuje, wykorzystuje wiedzę w praktyce, a więc nabywa umiejętności ponadprzedmiotowe niezbędne w przedszkolu, w szkole i w dorosłym życiu.
Drama uczy myślenia, pozwala wyjść poza schematy myślenia, obala stereotypy, uczy postaw.
Uczniowie, wchodząc w role postaci społecznych czy literackich, lepiej rozumieją postępowanie innych ludzi i ich potrzeby, dokładnie widzą w utworze ulice, domy, pole bitwy, postacie historyczne, rozumieją pojęcie przestrzeni.
Na zajęciach dramy uczniowie nieśmiali zaczynają mówić i okazuje się, że mają dużo do powiedzenia, są ekspertami w różnych dziedzinach życia, mogą zmienić swoje nastawienie do świata.
A nauczyciel winien stworzyć taką sytuację na zajęciach, aby każdy uczeń mógł rozwijać swoje zdolności. Metoda dramy daje szansę każdemu dziecku osiągnięcia sukcesu.
Drama uwzględnia różne typy uczenia: słuchowców, wzrokowców, kinestetyków.
Ważne jest, aby nauczyciel lubił dzieci i dał im radość uczenia się i uczestniczenia
w zajęciach.
Etapy wchodzenia w rolę zaproponowane przez Briana Waya, angielskiego dydaktyka dramy, które pozwalają dziecku widzieć świat holistycznie:
- Koncentracja – obecnie bardzo ważny etap w pracy z uczniami. Nauczyciel powinien wyciszyć dzieci/uczniów, aby mogli skupić się i podjąć pracę lub słuchać z uwagą. Dzieci/uczniowie winni słuchać wypowiedzi kolegów i nauczyciela. Nauczyciel również z uwagą słucha wypowiedzi uczniów.
- Zmysły – wykorzystanie zmysłów ma wielki wpływ na szybkie przyswajanie wiedzy i nabywanie umiejętności.
- Wyobraźnia – czyni ludzi wielkimi, należy dać dzieciom szansę, aby rozwijali wyobraźnię w każdej sytuacji dydaktycznej i wychowawczej.
- Fizyczne ja, wykorzystanie ruchu na zajęciach, uplastycznienie ciała, uruchomienie małej i dużej motoryki.
- Mowa – gdy dzieci/uczniowie skoncentrują się, wykorzystają zmysły, rozwiną wyobraźnię, zaczynają się wypowiadać spontanicznie.
- Emocje – na zajęciach dramy jest wiele sytuacji, którym towarzyszą emocje, często wynikają one z tematu zajęć, np. miłość, nienawiść, odrzucenie, katastrofa, śmierć. Po trudnych ćwiczeniach na emocje dziecko/uczeń powinien ,,wykrzyczeć” je, zanim opuści zajęcia. Zaangażowanie emocjonalne dzieci/uczniów pozwala im uczyć się szybciej i odnieść edukacyjny sukces.
- Intelekt.- po pokonaniu sześciu etapów rozwoju dzieci/uczniowie sami rozwiązują problemy, zadania. Dlatego należy tak zorganizować sytuację uczenia, aby dzieci/uczniowie sami rozwiązywali zadania, problemy, sami uczyli się, a nauczyciel jest przewodnikiem, konsultantem, umiejętnie dyskretnie kieruje procesem uczenia.
Konspekt lekcji – Księżniczką/ księciem być to…
Zajęcia przeprowadzone 24 .01. 2019r. w Samorządowym Przedszkolu im. Misia Uszatka w Pilawie z grupą sześciolatków
Propozycja zajęć dla 6 – latków i klas I-III
Cele: Uczeń:
– słucha uważnie,
– słucha ze zrozumieniem,
– czyta poprawnie głośno (w klasach I-III),
– odpowiada na pytania,
– wypowiada się na temat,
– wyraża uczucia,
– rozumie treść opowieści o czarnej owieczce,
– odczytuje wartości takie jak mądrość, dobro, szacunek dla babci, dziadka, koleżanek, kolegów, rodziców,
– rozmawia kulturalnie, szanuje wypowiedzi koleżanek, kolegów
– szanuje książki.
– współpracuje w grupie.
Pomoce naukowe, materiały:
Egzemplarz książki ,,Marzenia czarnej owieczki” Katarzyny Bocheńskiej –Włostowskiej
pamiętnik, karty pracy, papier ksero, mazaki, kredki
Metody nauczania, formy pracy
Praca z tekstem, ćwiczenia w czytaniu, mówieniu, słuchaniu, poza, rola, rozmowa, praca zespołowa, indywidualna , praca w grupach
Integracja wiedzy:
Ćwiczenia literackie łączy się z ćwiczeniem czytania, słuchania, mówienia, kształcenia języka, etyki wypowiedzi, liczenia
Przebieg zajęć
- Powitanie. Uczniowie przedstawiają się, mówiąc: Mam na imię Damian, mam na imię Jolanta. Zaczyna nauczyciel, mówiąc, jak ważne jest imię dla człowieka, dlatego należy wymawiać je, stojąc, mówiąc głośno i wyraźnie.
- Uczniowie, stojąc w kręgu, mówią do koleżanek, kolegów miłe słowa, zwracając się do nich w wołaczu, np.: Kasiu, Basiu, Jurku, proszę Pani.
Zaczyna nauczyciel, zwracając się do wszystkich, np.: Witam Was, cieszę się, że mogę Was uczyć i następnie do ucznia stojącego po lewej ręce – w wołaczu: Adrianie, lubię cię, masz ładne oczy. Uczeń stojący po lewej ręce zwraca się do koleżanki/kolegi i mówi, np.: Janku, dobrze grasz w piłkę … – Wszyscy uczniowie biorą udział w zabawie.
Wypowiedzi sześciolatków, np.
– Antosiu, lubię cię, bo się do mnie przytulasz,
– Karolu, lubię cię, chociaż mi czasem dokuczasz,
– Lubię cię, bo się ze mną bawisz,
– Patryku, lubię cię, bo jesteś z nami,
-Rafale, będę cię zawsze lubił i szanował, itp.
- Nauczyciel zwraca się do uczniów: Czy wiecie, co znaczy wyraz ,,marzenia”?
Uczniowie kolejno wypowiadają się na ten temat i mówią o swoich marzeniach.
Nauczyciel czyta definicję słowa marzenie ze słownika
Wypowiedzi sześciolatków:
Np. Coś, czego nie widzimy, ale chcielibyśmy, aby się spełniło. To myślenie, że czegoś się bardzo chce. To tęsknota. To, że chcę, by babcia przyjechała itp.
Nauczyciel: Mam dla Was niespodziankę. Dzisiaj wszystko może się zdarzyć. Za chwilę, gdy klasnę w dłonie, wejdziecie w rolę księżniczki/ księcia. Przybierzcie pozę i zatrzymajcie się w bezruchu. Po chwili nauczyciel ożywia pozy (mogą to być figury woskowe, ważne, aby dzieci zatrzymały się w bezruchu). Powiedzcie, co dla Was znaczy być księżniczką/księciem.?
Uczniowie wypowiadają się kolejno. (Jeśli uczeń nie ma propozycji, kolejny odpowiada). Nauczyciel przyjmuje wszystkie wypowiedzi bez komentarza.
Wypowiedzi sześciolatków, np.:
– Aby przytulać wszystkie rzeczy,
– Żeby mieć czysto w pokoju,
– Żeby kot nie umarł, bo pies mi już umarł,
– Żeby tata nie męczył się w pracy,
– Żeby mieć dużo przyjaciół,
– Aby dusza mojego kota poszła do nieba,
– Żeby śniły mi się dobre sny,
– Chciałbym polecieć na Księżyc,
– Abym nigdy nie był chory,
– Chciałbym mieć psa,
– Żeby mojej mamie było najlepiej na świecie,
– Żeby moją babcię nie bolał kręgosłup,
– Żeby nie było bezdomnych,
– Chciałbym mieć schody do nieba.
- Nauczyciel dziękuje za wypowiedzi i mówi: Za chwilę przeczytam Wam
o marzeniach czarnej owieczki. Posłuchajcie uważnie. Nauczyciel czyta od początku
do słów: ,,Prawda, że byłabym niepowtarzalnej urody księżniczką?
- Nauczyciel pyta: Czy czarna owieczka miała podobne marzenia do waszych?
Wypowiedzi sześciolatków, np.:
– Owieczka chciała pięknie wyglądać,
– Żeby rycerze ją adorowali,
– Żeby miała blondowe włosy (oryginał),
– aby spała na 10 materacach,
– Żeby ją wszyscy wielbili,
– chciała mieć piękne suknie,
– chciała być pierwsza.
- Czy czarna owieczka rozumiała, co znaczy być księżniczką. Posłuchajcie teraz opowieści o prawdziwej księżniczce Esterze. Słuchajcie uważnie. (Jeżeli uczniowie starsi mają przed sobą tekst- słuchają i patrzą do tekstu).
- Po przeczytaniu fragmentu nauczyciel formułuje problem: Czy marzenia księżniczki są podobne do marzeń czarnej owieczki? Co możecie powiedzieć o księżniczce Esterze; jaka była, czym się zajmowała. Uczniowie starsi rozmawiają na ten temat w grupach, młodsi wypowiadają się na forum klasy/grupy.
- Dlaczego baca powiedział do owieczki: ,, -No, chodź moja czarna owieczko, czas dołączyć do stada. Ale co ci powiem, to ci powiem, ty jesteś moją księżniczką w stadzie. Taka sama a inna”
Wypowiedzi sześciolatków, np.:
– Owieczka zrozumiała, że życie nie jest takie łatwe,
– Że egoizm nie jest najważniejszy,
– W życiu ważni są przyjaciele,
– Że trzeba kochać innych,
– Rozum jest ważny,
– Ważne są obowiązki,
-Ważna jest mądrość,
– ważna jest nauka,
– trzeba być dobrym,
– trzeba dużo czytać,
- Nauczyciel powiedział niedokończone zdanie: Jestem księżniczką/księciem, ponieważ ….
- Sześciolatki po chwili zastanowienia kolejno głośno powiedzieli uzupełnione zdanie.
np.:
– Jestem księżniczką, bo kochają mnie rodzice,
– Jestem księciem, bo pomagam innym,
– Jestem księciem, bo kocham wszystkich,
– Jestem księżniczką, bo szanuję przyrodę,
– Jestem księżniczką, bo lubię koleżanki i kolegów,
– Jestem księciem, bo pomagam mamie sprzątać,
– Jestem księciem, bo dokarmiam ptaki, itp.
Uwagi o realizacji
Dzięki uprzejmości P. Dyrektor Przedszkola i wychowawczyni sześciolatków,
miałam możliwość spotkać się z sześciolatkami i przeprowadzić zajęcia, wykorzystując konspekt. Zaskoczyły mnie marzenia dzieci. Spodziewałam się, że myśląc o swoich marzeniach, powiedzą o drogich zabawkach, ubraniach markowych, hulajnogach, tabletach, telefonach i innych gadżetach. Tymczasem wypowiedzi dzieci były bardzo dojrzałe. Odczytali bezbłędnie, kto to jest księżniczka i książę we współczesnym świecie.
Kolejne ćwiczenia prowadzą do zrozumienia tekstu. Ćwiczenia 7, 8, 9 stanowią diagnozę dla nauczyciela, czy uczniowie zrozumieli przesłanie opowieści.
Na każdej lekcji i na każdym etapie kształcenia ważna jest informacja zwrotna. Dzieci/uczniowie uświadamiają sobie, czego się nauczyli na lekcji lub wyrażają swoje uczucia, np.: Lekcja była jak…, Lekcja podobała mi się, ponieważ…. Mogą również wyrazić uczucia na termometrze uczuć.
Na tych zajęciach sześciolatki uzupełniali niedokończone zdanie: Jestem księżniczką/ jestem księciem, ponieważ…
Głośne zaprezentowanie własnego zdania ośmiela uczniów do wypowiedzi, eliminuje stres tak jak rola, która daje uczniom poczucie bezpieczeństwa.
[1] Ryszard Więckowski, Kierunki badań i studiów w zakresie wychowania przedszkolnego [w:] Wychowanie w Przedszkolu, Zagadnienia ogólne, nr 4, pozycja 272, 1983r.
[2] Ryszard Więckowski, Pedagogika wczesnoszkolna, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1998.
[3] Tamże.
