Alina Komorowska
Ocenianie dyktanda
Ustalanie i komunikowanie oceny poprawności zapisu stanowi duży problem w procesie oceniania wewnątrzszkolnego
Rzadko w przedmiotowych systemach oceniania występują precyzyjnie ustalone zasady wartościowania poziomu ortografii uczniów. W literaturze przedmiotu spotykamy głównie klasyfikacje błędów ortograficznych i to zróżnicowane ze względu na cel sprawdzania, natomiast sposoby i kryteria oceniania dyktand musimy ustalić sami. W tym celu nieodzowna jest wieloletnia praktyka, konsekwencja i świadomość dokonywania ewaluacji.
Ustalanie kryteriów oceniania
Zasady oceniania powinny być jawne i zrozumiałe zarówno dla uczniów jak i ich rodziców. Już przed pisaniem ze słuchu uczniowie powinni znać sposób dyktowania tekstu przez nauczyciela, zasady zapisu tekstu (wyróżnienie tytułu, akapity, marginesy, sposoby nanoszenia poprawek), kryteria oceniania oraz warunki poprawy.
Kryteria oceniania
W ocenie konkretnego dyktanda nauczyciel nie powinien kierować się odgórnie przyjętymi klasyfikacjami błędów ortograficznych (błędy pierwszego czy drugiego stopnia), ale rangą błędu ustaloną ze względu na sprawdzaną umiejętność. Jeśli ćwiczenia ortograficzne dotyczyły np. pisowni partykuł z różnymi częściami mowy, te właśnie zapisy będą podlegały szczególnej ocenie, a błędy w tym zakresie uznamy za tzw. rażące lub pierwszego stopnia. Wówczas odstępstwa od innych reguł zapisu będą traktowane drugorzędnie. Zatem w procesie nauczania ortografii wagi błędów będą się zmieniały w zależności od celu sprawdzania. Nie dotyczy to dyktand konkursowych oraz tych, które są podsumowaniem pewnego etapu kształcenia i sprawdzają znajomość wszystkich zasad.
Mając na uwadze zaproponowane przez nas ćwiczenia ortograficzne, uwzględniające wprowadzanie, zastosowanie, utrwalanie i dopiero sprawdzanie wiedzy z zakresu ortografii, proponujemy rozwiązanie polegające na dwuetapowym ocenianiu dyktanda.
Kryteria I etapu
- Należy przyjąć, że za bezbłędnie napisane dyktanda uczeń otrzymuje ocenę celującą. Każdy błąd ortograficzny dotyczący „sprawdzanej” zasady obniża wartość oceny o jeden stopień.
- Ponieważ w pisaniu ze słuchu uczeń wykazuje się także umiejętnościami w zakresie interpunkcji, również wszelkie odstępstwa od tych zasad powinny mieć wpływ na ocenę. W zaproponowanej skali przyjmujemy, że trzy błędy interpunkcyjne obniżają wartość oceny o jeden stopień.
Kryteria II etapu
- Podczas oceniania dyktanda uwzględniamy także odstępstwa od pozostałych reguł ortograficznych, uznane w tym przypadku za drugorzędne. Dwa błędy z tej kategorii obniżają ocenę o jeden stopień.
- Jeżeli w tekście występują inne usterki w zapisie, np. niezachowanie marginesu, brak akapitu, traktujemy je podobnie jak błędy interpunkcyjne, tzn. trzy usterki powodują obniżenie oceny o jeden stopień.
Ustalanie oceny końcowej
Ocenę końcową stanowi średnia arytmetyczna ocen dwóch etapów sprawdzania.
W I etapie uczeń otrzymał ocenę dobrą (4).
W II etapie uczeń otrzymał ocenę dostateczną (3).
Zatem: 4 + 3 = 7
7 : 2 = 3,5 (dst)
Uczeń otrzymał z tego dyktanda ocenę dostateczną.
W omawianym przykładzie uczeń mógłby otrzymać ocenę dobrą, gdyby popełnił 3 błędy interpunkcyjne, a więc nie przekroczyłby ustalonego limitu w kryterium I.2.
W naszym systemie oceniania, opartym na zasadzie średniej ważonej, nie występują stopnie szkolne z plusami i minusami.
Inne zasady oceniania należy stosować w przypadku uczniów ze stwierdzonymi dysfunkcjami. Najczęściej ci uczniowie nie piszą ze słuchu, tylko wypełniają luki w przygotowanym tekście dyktanda (wypełnianie luk polega na wpisaniu odpowiedniej litery lub wybranie jednej z podanych liter). Liczba ortogramów jest uzależniona od rodzaju dysfunkcji. Luki występują tylko w tych wyrazach, które dotyczą sprawdzanej umiejętności.
Podczas oceniania takiego dyktanda przyjmujemy następującą zasadę: każdy błąd ortograficzny obniża wartość oceny o jeden stopień.
Sposób zaznaczania błędów
Istnieją różne sposoby zaznaczania błędów. Jedni uważają, że należy je przekreślać, drudzy zamazują, a jeszcze inni podkreślają. Nasza praktyka odpowiada trzeciemu sposobowi bez nanoszenia poprawek. Miejsce błędu ortograficznego w dyktandzie jest podkreślane dwiema kreskami, natomiast pozostałe błędy i usterki w zapisie – jedną kreską. Na marginesie, na wysokości błędu, są oznaczone wszystkie błędy skrótem właściwym dla danej kategorii.
Poprawa dyktanda
Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie oceniania uczeń może poprawić ocenę, w tym także z dyktanda. Warunki poprawy powinny być wcześniej uzgodnione. Tekst dyktanda poprawkowego musi być o podobnym stopniu trudności, podobnej objętości i podyktowany w podobnych warunkach. Uczeń nie może bać się poprawy, powinien traktować ją jako szansę na lepszą ocenę. W dzienniku pozostaje tylko jeden stopień, wyższy* lub ten sam (w przypadku gdy w obu próbach uczeń tak samo napisał dyktando).
Poprawy nie należy odkładać w czasie. Termin pisania, oceniania i poprawy dyktanda nie powinien przekraczać tygodnia.
* Za dyktando poprawkowe z racji sprawdzania pisowni tej samej zasady ortograficznej najwyższa jest ocena bardzo dobra.
