Dorota Bator
Szkolna dydaktyka polonistyczna bywa dla kobiet nieżyczliwa, choćby z tej przyczyny, że są one często bohaterkami drugiego planu
Również biblijne postacie kobiece bywają marginalizowane (notabene także przez biblijnych komentatorów) – i pewnie trudno się dziwić, skoro w Piśmie Świętym na blisko trzy tysiące imion zaledwie sto siedemdziesiąt to imiona kobiece. Z najczęściej wymienianych i funkcjonujących w świadomości kulturowej można wskazać starotestamentową pramatkę Ewę, żonę Abrahama –Sarę, bezimienną żonę Lota, piękną Rebekę, a z postaci Nowego Testamentu – Marię, matkę Jezusa oraz Marię Magdalenę. Może warto na lekcjach języka polskiego przywoływać biblijne kobiece bohaterki, by ożywić spotkania z Biblią, które od lat – niemalże niezmiennie – odwołują się do tych samych (co prawda pięknych i wartościowych) tekstów. Tym bardziej, że na kartach Biblii odnajdujemy wiele kobiet, o których na pewno nie można powiedzieć, że nie odegrały znaczącej roli w swoim środowisku lub że były pozbawione cech indywidualnych.
Pomysły do wykorzystania przy projektowaniu lekcji: Biblijne bohaterki
Można zrealizować samodzielny cykl lub wybrać jedną z propozycji i wkomponować ją w inną tematykę lekcji poświęconej Biblii.
Temat: „Zwykłe i niezwykłe” biblijne bohaterki
Anna (Łk.2,36) – prorokini NT, 84-letnia kobieta („służąca Bogu w postach i modlitwach dniem i nocą”), której dane było rozpoznać i ogłosić cud przyjścia na świat syna Bożego.
Batszeba (SM 2,11; 1 Kr.1-2) Postać niejednoznaczna. Znana przede wszystkim jako piękna żona Uriasza Chetejczyka, którą uwodzi król Dawid (a następnie, po śmierci Uriasza poślubia-). Matka Salomona walcząca dla niego o tron. I o utrzymanie go (w konfrontacji z Adoniaszem).
Debora (Sdz.4,4) – jedna z czterech prorokiń wymienionych w ST (inne to Hulda/Chlda, Anna i Miriam, ciesząca się olbrzymim autorytetem sędzia, „w sensie prawnym i moralnym”, która nakazała przywódcy wojskowemu Barakowi wymarsz z dziesięciotysięczną armią na górę Tabor, gdzie miała się rozegrać zwycięska dla Izraelitów walka. Na uwagę zasługują słowa wodza skierowane do Debory: „Jeżeli ty pójdziesz ze mną, to pójdę, lecz jeśli ty nie pójdziesz ze mną, to nie pójdę” (Sdz.4,8).
Estera (Est) – sierota wychowywana przez swego stryja Mordochaja; poślubiona prze króla Persji Achaszwerosza, przed którym zataiła, że jest Żydówką. Po intrydze Hamana – ryzykując życie – udała się niewzywana do króla, by wstawić się za swój lud. Ostatecznie Izraelici zatriumfowali, a niezwykła królowa i jej czyn są wspominane co roku w czasie żydowskiego święta Purym.
Izebel (1Kr 18; 18; 19; 2Kr 9) żona Achaba, króla Izraela. Podstępnie i bezwzględnie wykorzystująca jego słaby charakter i uległość. Wprowadziła w Izraelu kult Baala, intrygowała, bezwzględnie niszczyła innych ludzi (podstawiała fałszywych świadków. Zgodnie z ostrzeżeniem proroka Eliasza, zginęła wyrzucona przez okno a jej ciało pożarły psy.
Noemi i Rut (Rt) – przykład dramatycznej historii skazanej na tułaczkę i nędzę starej kobiety
Noemi, która sama o sobie mówi „nazywajcie mnie Mara, gdyż Wszechmogący napełnił mnie wielką goryczą”. Ale również przykład zaufania i pięknej miłości.- to do Noemi, jej owdowiała synowa Rut (Moabitka, przyszła prababka króla Dawida) powie: „Albowiem dokąd ty pójdziesz i ja pójdę; gdzie ty zamieszkasz i ja zamieszkam; lud twój – lud mój, a Bóg twój – Bóg, mój. Gdzie ty umrzesz tam i ja umrę i tam pochowana będę. Niech mi uczyni Pan, cokolwiek zechce, a jednak tylko śmierć odłącz mnie od ciebie”.
Zadaniem grupy jest:
– zaprezentować (z wykorzystaniem różnych technik) wskazaną postać (jej historię, rolę jaką odegrała w dziejach Izraela, system wartości),
– jeśli to możliwe, odnaleźć prezentowanej postaci w literaturze i innych dziedzinach sztuki,
przywołać innych bohaterów literackich, którzy prezentowali podobną postawę (odegrali podobną rolę), np. Izebel –Lady Makbet, biblijne prorokinie – starożytne wieszczki, Kasandra.
Temat: Dlaczego żona Lota obejrzała się za siebie?
- Czytanie i omówienie tekstów biblijnych (Rdz 19, 23-26, Łk 17, 32; Mdr 10, 7) wskazanie na negatywną ocenę postępowania kobiety („pomnik duszy, co niedowierzała”)
- Próba odpowiedzi na pytanie: dlaczego żona Lota zlekceważyła przestrogę i obejrzała się za siebie?
- Prezentacja wiersza Żona Lota Wisławy Szymborskiej. Zwrócenie uwagi na osobistą relację tytułowej bohaterki, wyposażonej – przez poetkę – w cechy indywidualne, na emocjonalny sposób przekazu, na intencje, rozterki, niepokoje kobiety zmuszonej do natychmiastowego porzucenia swego całego dotychczasowego życia.
- Odczytanie fragmentu utworu Żona Lota Beaty Obertyńskiej, wyeksponowanie mimowolności odruchu bohaterki, jej emocji i odczuć:
Za ostatnie, bezwolne głowy odwrócenie (…)
Krzepnie na mnie z szelestem wilgotne odzienie
I sól mnie szorstką korą na wichrze porasta (…)
Już nie walczę …Choć żywa jestem, już umarła (…)
za jedno spojrzenie wstecz! O, miasto – miasto!
5. Wnioski wynikające z porównania wszystkich fragmentów, szczególnie wyeksponowanie indywidualizacji bohaterki w tekstach poetyckich.
6. Motyw Zony Lota i tragedii biblijnych miast w malarstwie – prezentacja i krótkie omówienie obrazów:
– Paolo Veronese (1528-1588) Ucieczka Lota z córkami z płonącej Sodomy.
Tragedia miast oraz tragedia samotnej żony Lota, zamienionej w słup soli, są przedstawione daleko, w tle jakby zupełnie nie były istotne. Na pierwszym bowiem planie artysta ukazał trzy pogodne, beztroskie panny, na drugim zaś – uciekającego Lota z córką.
– Gustave Doré (1832-1883), Ucieczka Lota.
Na tle zagłady Sodomy i Gomory rozgrywa się dramat rodziny Lota. Uciekający Lot (na pierwszym planie) podtrzymuje córki. Jedna znich, wspierająca głowę na ramieniu ojca, zakrywa twarz chustą, twarz drugiej wyraża przerażający smutek. Na drugim planie – tragicznie samotna, zamieniona w słup soli – stoi żona Lota: lewą stopę ma wysuniętą przed siebie, głowę lekko zwróconą (jakby ukradkiem, z ciekawości) w kierunku miasta, które w pośpiechu musiała opuścić. Jej posągowa postać ukazuje dramatyczne rozdarcie między dwoma światami.
7. Zadanie domowe lub końcowa, podsumowująca refleksja (pisemna) na lekcji – do wyboru:
– odpowiedz na pytanie zawarte w temacie lekcji (odwołaj się do wszystkich przytoczonych tekstów kultury,
– jak poeci i malarze interpretują postawę żony Lota?
– ustosunkuj się do stwierdzenia, że żona Lota jest symbolem ludzi, którzy – zapatrzeni w przeszłość – nie chcą i nie potrafią patrzeć w przyszłość.
Temat: Symbol wiernej żony, czyli historia biblijnej Zuzanny
w różnych tekstach kultury.
- Odczytanie i omówienie fragmentu Księgi Daniela (Dn 13)
Zuzanna to piękna, młoda mężatka, którą postanowili uwieść dwaj rozpustni starcy, podglądający ją w kąpieli. Odtrąceni, oskarżyli Zuzannę o cudzołóstwo, co było jednoznaczne z karą śmierci. Rozstrzygający sprawę prorok Daniel, doszukawszy się sprzeczności w zeznaniach rozpustników, uniewinnił kobietę. Zwracamy uwagę na trudną sytuację Zuzanny, na motywach jej decyzji. - Odczytanie i omówienie utworu Zuzanna Jana Kochanowskiego. Wskazanie na podobieństwa i różnice tekstu biblijnego i poetyckiej wersji starotestamentowej historii.
| Księga Daniela (,,,) była ona bardzo piękna, bogobojna.. Rodzice jej byli sprawiedliwi. I wychowali swą córkę zgodnie z Prawem Mojżesza (Dn 13, 2-3) | Zuzanna Jana Kochanowskiego Białogłowa dziwnie gładka, młoda, urodziwa, ktemu co ludzie najdrożej szanują, cnotliwa |
| Brak opisu uczuć i rozmyślań Zuzanny | Opis nocy, którą Zuzanna spędziła po oskarżeniu. Ustawiczne łzy snu na oczy nie dopuściły |
| Motywacja Zuzanny – Wiara w Boga | Motywacja Zuzanny – cnota (stoicka kategoria etyczna) Ale wolę bez winności od waszych rąk zginąć, niż przed Bogiem i przed ludźmi niecnotliwą słynąć. |
Wniosek:
Bohaterka J. Kochanowskiego jest postacią świecką, dla której motywacją do dochowania wierności mężowi jest CNOTA, a nieprzestrzeganie Bożych przykazań.
3. Lektura i omówienie Pieśni X Wespazjana Kochowskiego
Zuzanna, bohaterka utworu W. Kochowskiego:
| Sama opowiada swoją historię. Adresuje ją do wszystkich kobiet | Nakłóńcie pilno uszu, i słuchajcie mowy wszystek żeński narodzie |
| Dostrzega swoją winę: zbyt wielką wagę przywiązywała do wyglądu zewnętrznego | (…) lecz bardziej szczęśliwą miałam być, bym nie była zbytnie urodziwą |
| Przestrzega inne kobiety przed zbytnim dbaniem o swą urodę | Karzcież się mym przypadkiem (…) A żadna się nie wynoś zbyteczną urodą. |
4. Historia Zuzanny na obrazach dawnych mistrzów (wybór) – prezentacja i omówienie.
– Lorenzo Lotta 1480-1556) Zuzanna i starcy
–obraz wielu planów, bogaty w szczegóły, na drugim planie – starcy obserwujący idącą do łaźni Zuzannę, na pierwszym – scena namawiania kobiety do cudzołóstwa, zwoje papieru z tekstem postaci (starca i Zuzanny).
Nimb namalowany nad głową kobiety świadczy i jej niewinności. Nastrój niepokoju wprowadzają ciemne chmury ukazane na dalszym planie.
– Antoon van Dyck (1599-1644) Zuzanna w kąpieli
Przestraszona, półnaga kobieta osaczona przez dwóch rozpustnych starców; dominuje ciemna kolorystyka – burzowe niebo kontrastuje z jasnym ciałem Zuzanny.
– Podobnie obrazuje biblijną historię Peter Paul Rubens (1577-1640) – obraz Zuzanna i starcy.
– Jean Baptiste Santenrre (1658-1717).
