Bożena Mierzwiak
Organizatorzy debaty:
Stowarzyszenie Ambasadorów Dzieci i Młodzieży
Inspiracjepolonistyczne.pl/sadim
Debata odbyła się 09.10.2024 roku w siedzibie Fundacji Domu Literatury i DPT oraz ZLP przy ul. Krakowskie Przedmieście 87/89 w Warszawie.
Celem III ogólnopolskiej debaty było zwrócenie uwagi na zapisy prawa oświatowego i jego stosowanie w szkołach na wszystkich poziomach edukacji oraz rozpoznanie przyczyn i sytuacji, w których to prawo nie jest w pełni respektowane.
Patronat honorowy nad debatą objął Związek Literatów Polskich oraz sponsorzy: Fundacja Języka Polskiego, Inspiracje Polonistyczne pl., Pracownia Pedagogiczna im. prof. Ryszarda Więckowskiego oraz firma Oskroba. Debatę moderowała Marta Mirgos, dyrektor Zespołu Szkół (podstawowej i LO) w Tarczynie, nauczycielka języka polskiego, oraz zastępca prezesa SADiM.
W sali konferencyjnej przybyłych gości powitała dr Anna Nasiłowska, prezes Stowarzyszenia Pisarzy Polskich oraz Maria Gudro – Homicka, prezes SADiM. Wprowadzenie do debaty: Zagubienie polskiej szkoły. Pozorowane działania w III RP wygłosiła Maria Gudro-Homicka, w którym zwróciła szczególną uwagę na pozorowanie działań na rzecz oświaty i zagubienie polskiej szkoły. Pozorowane działania oświatowe od 25 lat polegają na rozbieżności między celami i funkcjami założonymi przez wladze oświatowe, a celami i funkcjami realizowanymi przez nauczycieli, wychowawców, dyrektorów szkół i placówek oświatowych, kuratorów, pracowników CKE, ORE i innych. Źródłem problemu są działania pozorne w sferze szeroko pojętego systemu edukacji w okresie transformacji ustrojowej i w kolejnych latach aż do dziś.
Do nich należą:
– Niespójność w prawie,
– Brak zgodności między tym, co się głosi, a tym, co rzeczywiście się realizuje; z tym związany jest ściśle element fikcji i zakłamania,
– Moralne pozorowanie,
– Postępująca niesterowność,
– Antynomiczność procesów decyzyjnych
– Fikcyjne konkursy na stanowiska,
– Fikcyjny awans nauczyciela,
– Dwoistość funduszy,
– Brak kompetencji osób na stanowiskach oświatowych,
– Upolitycznienie oświaty.
Na zakończenie oficjalnej części debaty, pani Marta Mirgos, zastępca prezesa SADiM, przedstawiła zaproszonych gości, prelegentów oraz cele debaty.
Debata przebiegała zgodnie z wcześniej ustalonym programem, a zebrani w sali konferencyjnej ZLP uczestnicy mieli okazję wysłuchać zaproszonych na nią panelistów. Jako pierwszy zabrał głos pan Łukasz Faliszek: Uczeń jako osoba w prawie oświatowym. Jak stosowanie prawa służy jego rozwojowi. W swoim wystąpieniu zwrócił uwagę na jeden z zapisów w prawie oświatowym, który dotyczy zadania szkoły, jakim jest obowiązek dostosowania wymagań edukacyjnych do możliwości ucznia. Przepis ten, zdaniem prelegenta, nie zawsze jest właściwie interpretowany i realizowany w szkole przez nauczycieli, ze szkodą dla ucznia. Wymagania edukacyjne formułowane przez nauczycieli danego przedmiotu, powinny uwzględniać indywidualne możliwości każdego ucznia, aby był on właściwie oceniany i motywowany do nauki. Dotyczy to zwłaszcza uczniów z orzeczeniami i opiniami Poradni Pedagogiczno – Psychologicznych o potrzebie kształcenia indywidualnego i dostosowania wymagań edukacyjnych ze względu na ich dysfunkcje, którzy uczestniczą w edukacji inkluzyjnej. Następnie głos zabrała pani Dorota Dziamska, reprezentująca Pracownię Pedagogiczną im. prof. Ryszarda Więckowskiego: Prawo oświatowe a rzeczywistość szkolna. Autorka w krytyczny sposób odniosła się do programów nauczania, przygotowywanych przez wydawnictwa, które najpierw wydają podręczniki, a potem „dopasowują” do nich program nauczania, odwracając kolejność działań (stąd uproszczenie podstawy programowej w celu budowy programu nauczania). Następnie, zapisy z podstawy programowej jako program nauczania, zostają wpisane do dziennika elektronicznego, czego konsekwencją staje się „uczenie pod e – dziennik”, „związanie nauczycieli dziennikiem”. „Wciskanie” programu nauczania do elektronicznego dziennika oraz traktowanie podręcznika jako programu nauczania, zdaniem prelegentki, stwarza pozory nauczania, źle implementuje podstawę programową. Zwróciła przede wszystkim uwagę na dysproporcje między prawem oświatowym a szkolną rzeczywistością, zwłaszcza w edukacji wczesnoszkolnej.
Pani Dorota Dziamska, podobnie jak poprzedni prelegent, zwróciła uwagę na konieczność respektowania przez szkołę prawa oświatowego, w którym zapis dotyczący dostosowania wymagań edukacyjnych do możliwości dzieci (głównie w szkołach podstawowych) jako zadanie placówek edukacyjnych nie jest właściwie realizowany. Kolejnym prelegentem był Pan Szymon Grabowski: Kształcenie według wymagań wspierających rozwój ucznia.
W swoim wystąpieniu, zwrócił przede wszystkim uwagę na formułowanie przez nauczycieli w taki sposób wymagań edukacyjnych, aby wspierały one rozwój ucznia i motywowały go do pracy. Kształcenie umiejętności powinno uwzględniać możliwości każdego ucznia, indywidualizowanie wymagań jest podstawą działań edukacyjnych nauczyciela. Uczeń powinien wiedzieć, jakie wymagania musi spełnić na konkretną ocenę. Ocena wyrażona cyfrą wymaga także od nauczyciela słownego komentarza, jasno wskazującego na mocne strony ucznia oraz to, nad czym musi jeszcze popracować (ocena opisowa i ocenianie kształtujące).
Następnie głos zabrała Pani Joanna Pociecha: Formułowanie wymagań edukacyjnych.
Prelegentka wskazała na konieczność formułowania wymagań edukacyjnych, które będą uwzględniały różne poziomy nauczania np.: podstawowy, średni, bardzo dobry oraz ich podział na śródroczne i całoroczne. Uczeń powinien znać wymagania dla poszczególnych ocen oraz kryteria oceny z zachowania. Wymagania formułowane przez nauczyciela powinny być za każdym razem dostosowane do możliwości ucznia. Niezbędne są też regulacje prawne, dotyczące autonomii nauczyciela w tym zakresie. Autorka wypowiedzi zwróciła też uwagę na zjawisko ciągłego obniżanie poziomu wymagań i edukacji.
Jako ostatnia głos zabrała Pani Jolanta Dobrzyńska: Jak urzeczywistnić edukację dla przyszłości – prelekcja.
Prelegentka poruszyła w swoim wystąpieniu ważki problem, dotyczący europejskiego obszaru edukacyjnego, którego jesteśmy integralną częścią, a od lat 90. XX wieku, wręcz kopiujemy europejski system edukacyjny, rezygnując po części z własnej autonomii w tym zakresie. Polska polityka edukacyjna, zdaniem autorki, często bezkrytycznie dopuszcza do realizacji projekty unijne i globalne (ONZ, UNESCO), finansowane przez te instytucje.
Mimo zagwarantowanej przepisami samodzielności edukacji, w praktyce „wchodzi” do nas obcy model, którego celem nie jest kształcenie, ale przygotowanie do życia w przyszłym świecie dzieci i młodzieży (edukacja permanentna), choć nawet trudno dzisiaj tę przyszłość przewidzieć ze względu na niezwykle szybki rozwój technologii cyfrowej i sztucznej inteligencji (AI).
Przygotowanie w szkole uczniów do życia w świecie inkluzyjnym (cudzoziemcy, osoby niepełnosprawne, dzieci LGBT, etc.) pociąga za sobą bezwzględną konieczność obniżenia poziomu wymagań edukacyjnych, a co za tym idzie poziomu wykształcenia w ogóle. Życie w społeczeństwie inkluzyjnym wymagać będzie po części rezygnacji z własnych, wypracowanych modeli edukacyjnych i wartości ściśle z nimi związanych.
Ostatnim europejskim konstruktem, pomysłem jest dyskutowany obecnie u nas „profil ucznia/absolwenta”, w którym nauka w ogóle nie jest celem edukacji!
Pani Jolanta Dobrzyńska zdecydowanie opowiada się za szkołą opartą na autorytecie nauczyciela, któremu stawia się ogromne wymagania, dotyczące zarówno wykształcenia jak i postawy moralnej, w przeciwieństwie do obecnego systemu edukacji, opartemu na słabym prawie oświatowym (trzy ustawy oświatowe, liczące sobie 672 strony!). Polityka edukacyjna państwa powinna dążyć do zachowania integralności i samodzielności edukacji w naszym kraju, mając przede wszystkim na względzie dobro i wysoki poziom wykształcenia naszych uczniów, mogących dzięki temu stawić czoła nieprzewidywalnej przyszłości.
Na zakończenie I części spotkania Pani Marta Mirgos przedstawiła zebranym wnioski z I i II debaty:
Propozycje zmian w szkole dla przyszłości ; opracowanie wniosków po I i II debacie ,, Edukacja na rozdrożu. W trosce o polskie dzieci i młodzież”
- Poprawa sytuacji materialnej nauczycieli,
- Pozyskanie w skali masowej zdolnych, kreatywnych , aktywnych społecznie kandydatów, dobrze przygotowanych do zawodu nauczycielskiego,
- Dogłębne studia dydaktyki na studiach nauczycielskich
- Wykształcenie mądrego, krytycznego, wrażliwego, i kompetentnego nauczyciela, o wysokiej samoocenie, traktującego podmiotowo ucznia, potrafiącego nawiązać z uczniem kontakt i stwarzać z nim relacje- mistrza i przewodnika,
- Obowiązkowo kandydat na nauczyciela przechodzi badania psychologiczno-pedagogiczne, aby uniknąć braku empatii, wykluczyć introwertyków w pracy z małymi dziećmi i z młodzieżą też,
- Nauczanie w szkole krytycznego myślenia, komunikacji, kooperacji i kreatywności, odpowiedzialności, indywidualizmu, elastyczności działania, wykorzystanie nowych technologii, a przede wszystkim
samodzielności intelektualnej, samodzielności poznawczej, inspirowanie do rozwoju, wspierania współpracy, dialogu, współdziałania i współpracy w kształceniu i wychowaniu, -ważnych umiejętności i kompetencji w zmieniającym się świecie;
- Proponowanie przemyślanego i profesjonalnego doskonalenia nauczycieli przede wszystkim z zakresu metodyki pracy z uczniem,
- Podniesienie poziomu nauczania w szkołach podstawowych i ponadpodstawowych,
- Przygotowanie studentów specjalizacji nauczycielskiej na studiach wyższych do pracy z uczniem,
- Zorganizowanie rzetelnych praktyk nauczycielskich,
- Wprowadzenie na studiach nauczycielskich przedmiotu ,,Ocenianie”,
- Monitorowanie znajomości prawa oświatowego przez nauczycieli: ustawy o oświacie, podstawy programowej, programów nauczania , planów dydaktycznych, wynikowych, metodycznych, zasad i metod nauczania, właściwej organizacji lekcji, pisania konspektów, ( obecnie odbywa się zaliczanie rozdziałów podręcznika),
- Wprowadzenie hospitacji lekcji przez dyrektora szkoły i metodyków przedmiotu,
- Zlikwidowanie nauczania pod egzamin, czyli testomanii,
- Zlikwidowanie ćwiczeń książkowych proponowanych przez wydawnictwa pedagogiczne bez recenzji MENu,
- Zobowiązanie nauczycieli do odpowiedzialności; brak odpowiedzialności za poziom nauczania,
- Zapobieganie wtórnemu analfabetyzmowi (wiedza na jedną lekcję), brak nauczania umiejętności ponadprzedmiotowych, czytania, pisania form wypowiedzi, retoryki, recytacji, analizowania i wnioskowania, myślenia
- Likwidacja nadużywania kierowania uczniów do psychologów po zaświadczenia o dysgrafii, dysortografii, aby ukryć brak ćwiczeń językowych i ortograficznych,
- Likwidacja biurokracji,
- Należy powrócić do sprawdzonych, opartych na podstawach naukowych zasad i metod nauczania; do trzech lat pracy nauczyciel przygotowuje się do lekcji na piśmie (konspekty lekcji, plany wynikowe i metodyczne)
- Należy powołać metodyków przedmiotowych
- Zweryfikowanie lub zlikwidowanie Centralnej Komisji Egzaminacyjnej, której celem było podniesienie poziomu nauczania, a prowadzi do upadku szkoły publicznej.
- Zmniejszenie liczby godzin lekcyjnych w klasach od pierwszej do matury.
- Zlikwidowanie w szkołach librusów, które zastępują program nauczania i plan wynikowy czy rozkład materiału, zamieszczając zapisy z podstawy programowej. To jest największy błąd. Podstawa programowa jest podstawą dla autorów programu, a nie jest programem ani planem dla nauczyciela. Nauczyciele mają obowiązek przygotować program dla swoich uczniów, a do programu plan wynikowy.
- Powyższe propozycje są możliwe do dokonania zmian w polskiej szkole pod warunkiem rzetelnych, bez pozorowania debat oświatowych zorganizowanych przez Premiera, Prezydenta RP. Edukacja powinna być priorytetem w polskim zarzadzaniu państwem. Podczas debat należy rozdzielić zadania na podmioty odpowiadające za kształcenie dzieci i młodzieży, dopilnować wykonania i rozliczyć z wykonania zadań.
Opracowała:
Maria Gudro-Homicka
Uczestnicy debaty otrzymali także od organizatorów ankietę: „Lokalne konsultacje społeczne profilu absolwenta i absolwentki”, z której wnioski po opracowaniu zostaną przekazane wszystkim zainteresowanym problemami oświaty gremiom i instytucjom, w tym min. do MENu, Sejmu, Senatu, Prezydenta RP, Rzecznika Praw Dziecka i innych instytucji, mających na uwadze dobro dzieci i młodzieży.
W drugiej części debaty głos w dyskusji zabierali uczestnicy spotkania, mocno zaniepokojeni sytuacją panującą w szkole i stanem obecnej edukacji: uczenie wyłącznie pod egzaminy zewnętrzne (egzamin ósmoklasisty i maturalny), ciągłe obniżanie wymagań przez CKE na egzaminie maturalnym, nadmierna biurokracja związana z dokumentowaniem przebiegu nauczania i obciążająca zarówno nauczycieli jak i dyrekcję szkół, deprecjonowanie autorytetu nauczyciela, często nieuzasadniona roszczeniowość uczniów i ich rodziców wobec szkoły, wprowadzanie zarządzeń do szkół przez MEN wytrącających nauczycielom narzędzia do skutecznego egzekwowania wymagań i budowania właściwych relacji w społeczności szkolnej (np. „lex Kamilek”, etc.), obarczanie nauczycieli i dyrekcji szkoły obowiązkiem pracy z dziećmi z różnymi poważnymi dysfunkcjami, do których nie są merytorycznie przygotowani, a uczniowie ci płacą dodatkowo olbrzymią cenę (depresje, brak motywacji do nauki) za uczenie się w nieprzystosowanych do ich potrzeb i możliwości warunkach w ramach edukacji włączającej, etc.
Wypowiadali się także rodzice i nauczyciele na temat nauczania domowego, które może stanowić w pewnym sensie sposób na „uzdrowienie” edukacji dzieci i młodzieży, a które stało się bardziej powszechne, zwłaszcza po okresie doświadczeń w czasie pandemii.
Aby „naprawić” polską edukację potrzeba wysiłku i współpracy wszystkich zainteresowanych: nauczycieli, uczniów, ich rodziców, a wreszcie instytucji odpowiedzialnych za kształcenie i wychowywanie dzieci i młodzieży, które powinny nauczanie w szkołach wspierać i chronić. Nie uda się to bez, pozwolę sobie zacytować fragment wypowiedzi jednej z nauczycielek, polonistki z długoletnim stażem, Agnieszki Czachowskiej: bez greckiej etyki, rzymskiego prawa i kultury chrześcijańskiej, będących podstawą naszej śródziemnomorskiej, europejskiej cywilizacji. Jej wystąpienie zyskało powszechną aprobatę uczestników debaty.
Bożena Mierzwiak
Sekretarz Stowarzyszenia Ambasadorów Dzieci i Młodzieży SADIM
Inspiracjepolonistyczne.pl